Chuyện "Ba con khỉ tam không"
"Three wise monkeys" ...
Cái nguồn gốc của câu chuyện này thì cũng đang bàn cãi chưa biết từ đâu.
Có 1 số cho là
từ Ấn Độ như trong bài viết, nhưng có
người
cho là từ
Phi Châu. Vì ở
Ethiopia cũng có câu tương tự:
"Let the eye fast, let the mouth fast, let the ears fast."
Nếu
cứ nghĩ phần đất Ấn Độ ngày nay xưa kia bị tách rời từ Phi Châu ... rồi
sáp nhập với Á châu, và câu nói trên của người Ethiopian thì cũng
có thể nó bắt nguồn từ Phi Châu.
Dẫu
sao thì câu chuyện đáng đọc. Xin chuyển.
Hiện nay, ở một số chùa có trưng bày tượng ba con khỉ trong sân chùa. Nhưng không phải ai cũng biết về nguồn gốc cũng như hiểu đầy đủ ý nghĩa sâu xa mà người xưa muốn truyền dạy lại cho thế hệ sau qua bức tượng tưởng chừng như vô tri đó.
Thoạt
đầu khi mới nhìn qua bức tượng này
có lẽ ai trong chúng ta cũng tưởng như đã hiểu được ẩn ý của nó. Đó là:
“không nói, không thấy, không nghe”. Nhiều người cho rằng bức tượng ấy
muốn dạy chúng ta hãy ở yên và sống cuộc sống của mình, đừng quan tâm
đến chuyện của người khác hay những gì đang
xảy ra xung quanh. Nhưng nếu hiểu như vậy thì thiếu chính xác và chưa
đầy đủ.
Thực
ra, nguồn gốc xuất xứ của bức tượng
này bắt nguồn từ Ấn Độ vài ngàn năm về trước. Lúc đầu, đó là bức tượng
về một vị thần, là thần Vajrakilaya. Đây là vị thần có sáu tay, mỗi đôi
tay dùng để bịt hai mắt, hai tai và miệng. Theo đó bức tượng được khắc
nhằm để răn dạy mỗi người: không được nói
bậy, không nhìn bậy và không nghe bậy.
|
|
|
|
Tư
tưởng “ba không” đó theo các nhà tu
Phật giáo đi qua Trung Quốc không rõ vào thời kì nào. Sau đó vào khoảng
thế kỷ thứ 9 (có tài liệu ghi năm 838), một thiền sư người Nhật trong
chuyến đi làm phật sự ở Trung Quốc đã mang theo về Nhật tư tưởng này.
Tại
Nhật Bản, vùng Nikko (cách Tokyo chừng
140 cây số về hướng Bắc) trong đền Toshogu hiện nay còn lưu giữ một bức
điêu khắc cổ (tổng cộng có tám bức khác nhau) có tượng ba con khỉ tên
là
Kikazaru, Mizaru và Iwazaru: bịt tai, bịt mắt và bịt miệng bằng gỗ của nghệ nhân Hidari Jingoro rất nổi tiếng từ thế kỉ XVII.
Vì từ
“zaru” gần âm với
“saru” có nghĩa là con khỉ, nên người ta khắc hình ba con khỉ bịt
miệng, bịt mắt, bịt tai với vẻ mặt ngộ nghĩnh để biểu đạt triết lý này.
Bức
tượng cũng mang đậm tư tưởng của Đức
Khổng Tử trong Luận Ngữ. Khi Nhan Uyên hỏi về đức nhân và những điều gì
cần phải làm, Khổng Tử đã đáp: “Phi lễ vật thi, phi lễ vật thính, phi
lễ vật ngôn, phi lễ vật động”. Nghĩa là không nhìn điều sai, không nghe
điều tầm bậy, không nói điều trái, không làm
điều quấy”.
Người
Nhật còn có thâm ý sâu xa hơn nhiều
khi họ muốn: “bịt mắt để dùng tâm mà nhìn, bịt tai để dùng tâm mà nghe,
bịt miệng để dùng tâm mà nói”. Khi tâm ở trạng thái tịnh, không bị quấy
rầy bởi những điều xấu thì từ tâm mới phát sinh những điều thiện.
Hình
ảnh “Bộ khỉ tam không” còn nhắc nhở
chúng ta về tầm quan trọng của “Tâm viên ý mã” trong phép thiền. Chúng
ta phải biết kiểm soát cái tâm vọng động, chẳng khác gì con khỉ chạy
lăng xăng. “Tâm viên là vượn tâm, là tâm tán loạn như vượn khỉ. Loài khỉ
thường hay nhảy nhót, khọt khẹt, đứng ngồi
không yên, thường chuyền hết từ cành này sang cành cây khác, lại hay
phá phách, bắt chước nên người đời có câu “liếng khỉ”.
Tâm
người ta cũng thế, không khi nào được
yên, cứ lăng xăng, lộn xộn, suy nghĩ, nghĩ hết chuyện này đến chuyện
khác, từ quá khứ, hiện tại đến tương lai, đó là tâm viên. Tâm này sẽ đưa
con nguời đến loạn động, phát sinh ra đủ thứ phiền não, cấu uế… Bởi vậy
tâm chúng sinh bị vô minh che lấp nên phần
nhiều hướng ác nhiều hơn thiện.”
Trong
xã hội hiện nay bức tượng ba con
khỉ càng có ý nghĩa hơn bao giờ hết. Bởi tôi thấy mỗi người đều đang tự
làm khổ chính mình. Khổ vì nghe chuyện thiên hạ, khổ vì nói chuyện thế
gian và khổ vì nhìn lỗi người khác.
Bản
chất của con người vốn là sự tò mò
nên bất cứ câu chuyện nào, về bất cứ ai dù không liên quan thì cũng cố
gắng nghe hết để có chuyện kể lại cho người khác. Trước đây, tôi cũng là
một người hay để ý lỗi của người. Tôi luôn cố tìm ra khuyết điểm của
người khác để chờ có dịp có thể nói lại họ
để giành phần thắng cho mình. Nhưng rồi tôi thấy việc ghét bỏ và để ý
người khác thật mất thời gian và tự khiến bản thân mình trở nên xấu xí.
Xấu ở đây là ở cái tâm, không chịu nghĩ điều tốt đẹp cho người mà chỉ
nhìn thấy những thói hư, tật xấu ở những người
xung quanh.
Bởi
vậy, nếu biết tu sửa thân tâm, nhìn
lỗi của người khác như lời nhắc nhở để ta không phạm phải những sai lầm
đó. Lúc nào cũng phải nhắc nhở bản thân, tất cả mọi người quanh ta đều
là Bồ tát chỉ có ta là kẻ phàm phu nên còn rất nhiều lỗi cần phải sửa
chữa. Cũng như vậy, tai nghe thấy những việc
phiền não cũng đừng giữ trong lòng. Nên nghĩ đó là lúc Đức Phật đang
dạy ta chữ “Nhẫn”, không được sân hận trước những lời nói của người
khác, lúc nào cũng giữ cho mình tâm bình lặng trước mọi việc:
“Nhẫn
một chút sóng yên gió lặng
Lùi
một bước biển rộng trời cao”
chữ
nhẫn: chữ đao (con dao) ở trên và
chữ tâm (con tim) ở dưới. Lưỡi dao ấy ở ngay trên tâm,
Từng
bước, từng bước như vậy chúng ta sẽ
dần hoàn thiện được con người của mình. Không phải nhờ năng lực siêu
nhiên nào khiến bản thân mình thay đổi mà chính sự nhận thức sâu sắc từ
trong tâm sẽ giúp ta quán chiếu được mọi vấn đề một cách vẹn toàn nhất.
Hình ảnh “Bộ khỉ tam không” tưởng như đơn giản
mà lại mang những giáo lý vô cùng sâu sắc.
Lúc
nào đó, khi đi dạo trong khuôn viên
của chùa, nhìn thấy hình ảnh những chú khỉ ấy ta vừa thấy thích thú
trước một hình ảnh ngộ nghĩnh vừa là một lời nhắc nhở nhẹ nhàng mà thâm
thúy của các bậc thiện tri thức muốn truyền đạt lại cho thế hệ mai sau.
Diệu Âm Minh Tâm
