Theo một
thống kê của Cơ quan an sinh xã hội bang California, Mỹ, trong tổng số
400 nghìn người Việt hiện đang sinh sống ở miền Nam California, có
khoảng 15 nghìn người trên 65 tuổi. 1/3 ở chung
với con cháu. Số còn lại, ở trong các viện dưỡng lão (nursing home).
Vẫn theo thống kê này, những người Việt già trên đất Mỹ rất sợ bị đưa vào nursing home!
1. Xế
chiều 29 tháng Chạp, tôi lái xe đến Viện Dưỡng lão thành phố
Westminster, Orange County. Đây là cơ sở được xem như khá nhất trong số
những viện dưỡng lão tại miền Nam
Cali. Vì là ngày giáp tết nên quang cảnh khá lặng lẽ. Ở các lối đi
trong khu vực dành cho người Việt, trên những băng ghế đặt rải rác dưới
những tàn cây, không có cụ nào tản bộ hay ngồi nghỉ chân, trò chuyện.
Bãi đậu xe cũng chỉ thấy lác đác vài chiếc của
nhân viên trực. Nhìn qua khu dành cho người Mỹ, người Hàn Quốc và khu
dành cho người Mexico thì đông người hơn. Có lẽ họ không biết hôm nay
là giao thừa của người Việt.
Vào
trong, tất cả đều vắng vẻ. Một lát, tôi mới thấy một y tá đẩy chiếc xe
lăn, trên đó là một cụ ngoẹo đầu, mắt nhắm nghiền, rớt dãi chảy dài
xuống khóe miệng. Trước cửa phòng số 6,
một bà ngồi im lìm trên chiếc ghế nhựa, nét mặt thẫn thờ. Tôi hỏi: "Bà
có con cháu vào thăm chưa?". Nhìn tôi một lát, bà lắc đầu kèm theo tiếng
thở dài mệt mỏi.
Tên
bà là Trần Thị Nghị, 74 tuổi. Bà sang đây theo diện bảo lãnh của đứa
con trai. Bà kể: "Hồi đầu, mọi sự tốt đẹp lắm. Nhưng được vài năm, con
dâu tôi nói tôi ở dơ vì lúc đứa cháu nội
bị sổ mũi, tôi lấy tay bóp mũi, vắt nước mũi cho nó. Bực mình quá, tôi
nói hồi nhỏ tao cũng hay vắt nước mũi cho chồng mày vậy, mà có sao đâu!. Thế là nó cấm tôi không
được đụng đến con nó nữa. 3 tháng sau, chồng nó nghe lời nó, đưa tôi vào đây".
Ở
một phòng khác, cụ ông Nguyễn Văn Đức, 71 tuổi, nằm co quắp trên
giường. Hỏi ra mới biết cụ bị bệnh suyễn. Đưa tay chỉ một hộp bánh, 2
hộp mứt, 2 hộp kẹo nằm chỏng chơ trên bàn, cụ
phều phào: "Cái này con tôi cho, cái kia là của hội thiện nguyện, còn
hộp đó là quà tặng của nhà chùa".
Theo
tập quán người Việt, một gia đình mà 2, 3 thế hệ gồm ông bà, cha mẹ,
con cháu cùng ở chung với nhau thì được xem như gia đình hạnh phúc, ăn ở
có đức, có hiếu. Nhưng người Mỹ nói
riêng và người phương Tây nói chung, với bản tính thực tế thì họ lại
không nghĩ vậy bởi lẽ ngay từ khi còn trẻ, họ đã được học tính tự lập -
và điều này đã tác động rất lớn đến thế hệ người Việt thứ 2, thứ 3 - là
những người sang Mỹ từ khi còn bé, hoặc sinh
ra trên đất Mỹ. Họ hầu như ít nói tiếng Việt mà chỉ dùng tiếng Mỹ -
ngay cả khi về nhà.
Phần
lớn họ chịu ảnh hưởng nặng của lối sống Mỹ: 18 tuổi là ra ở riêng, cha
mẹ già thì đưa vào viện dưỡng lão. Sự thành công về mặt học vấn, tài
chính đã khiến họ chẳng còn quan tâm nhiều
đến quá khứ của cha ông. Nếu như ở Việt Nam, con cái thường ngồi im
nghe cha mẹ giáo huấn - dù ngồi một cách miễn cưỡng - thì ở Mỹ, phần lớn
người Việt thế hệ thứ 2, thứ 3 lại chọn cách bỏ đi ra ngoài, không cần
quan tâm đến những gì cha mẹ mình đang nói,
dẫn đến xung đột... Sự xung đột lắm khi chỉ bắt nguồn từ một nguyên
nhân nhỏ nhoi nhưng không được giải quyết thấu đáo, dẫn đến mâu thuẫn
ngày càng trầm trọng.
Bà
Lý Thị Vân, 69 tuổi, nằm tại phòng số 3, nói: "Có những điều ở Việt Nam
coi là bình thường thì qua đây lại trở thành bất bình thường. Trong một
bữa ăn chẳng hạn, lúc tôi dùng cái muỗng
của tôi để múc canh trong tô canh thì thằng con rể tôi trợn mắt nhìn
tôi rồi từ đó đến cuối bữa, nó không đụng vào tô canh đó nữa!".
Vì vậy, với những người Việt cao tuổi ở miền Nam Cali, ba chữ"viện dưỡng lão" từ
lâu đã là cơn ác mộng. Nó đánh thốc vào tim tạo thành những cơn kinh
hãi, đến độ đã có một cụ quỳ sụp xuống ngay trước cổng vào viện dưỡng
lão, chắp tay vái con ruột mình: "Ba
lạy con, con cho ba về nhà, ba trải ghế bố nằm trong gara cũng được chứ con đừng bắt ba vô đây". Ông Trần Ngọc Lâm chẳng hạn, khi tôi hỏi vợ con ông ra sao, có thường xuyên
vào thăm ông không thì ông bực bội: "Làm ơn đừng nhắc đến vợ, đến con tôi nữa. Vợ, con mà để tôi sống như thế này à?".
Ông
Lê Cẩm, ở phòng số 9 trong viện dưỡng lão, kể: "Năm tui 68 tuổi, đi
đứng bắt đầu yếu, mắt mờ, tay run, con trai tui nói mai đưa ba vô
nursing home. Tưởng nó giỡn chơi, ai dè sáng
hôm sau nó đưa tui vô thiệt. Tui hỏi nó sao con nỡ lòng nào mà làm vậy.
Nó nói tỉnh bơ: Già rồi thì vô viện dưỡng lão chứ làm vậy là làm sao!".
Hỏi ông có biết mai là tết âm lịch cổ truyền không? Ông nói biết vì ba
bữa trước, con ông vô thăm, có đem cho mấy
hộp mứt.Trên gò má nhăn nheo của ông bỗng lăn dài những giọt nước mắt: "Tết nhất là ngày sum họp gia đình. Vậy mà…".
2. Công
bằng mà nói, sự sợ hãi viện dưỡng lão của các cụ cao niên người Việt -
ngoài việc bị tách
ra khỏi môi trường gia đình quen thuộc - mà hầu hết các cụ đều nghĩ
rằng mình bị bỏ rơi, bị con cháu hắt hủi, thì còn một nguyên nhân nữa.
Đó là khi tuổi tác đã cao, sức khỏe các cụ cũng sẽ xuống và bệnh tật ắt
phải tới. Chuyện không thể tự chăm sóc cho mình
là lẽ đương nhiên khi bệnh trạng các cụ tới thời kỳ nghiêm trọng, và
cách giải quyết duy nhất là đưa các cụ vào viện dưỡng lão.
Anh
Kevin Nguyen, có người mẹ 72 tuổi, hiện đã ở viện dưỡng lão, nói: "Tôi
và vợ tôi đều phải đi làm, hai đứa con đi học nên không lấy đâu ra thời
giờ chăm sóc mẹ tôi. Còn
nếu mướn y tá hay điều dưỡng đến nhà ăn ở, nấu nướng và chăm sóc mẹ tôi thì tôi không đủ tiền".
Một
trong những nguyên nhân nữa dẫn đến việc các cụ buộc phải vào viện
dưỡng lão. Đó là về già, các cụ thường bị lẫn, mất trí nhớ, thậm chí
không nhận ra vợ (hoặc chồng) hay con cái,
không cho họ tới gần. Anh Kevin Nguyen, nói tiếp: "Mẹ tôi đổi tính, trở nên khó chịu. Cụ luôn gắt gỏng, nghi ngờ tất cả mọi người".
Chị
Lam Hương, có mẹ cũng ở viện dưỡng lão tâm sự: "Cụ nhà tôi lúc nào cũng
nghi ngờ có người ăn cắp tiền của cụ mặc dù tiền đó là của con, cháu
cho. Ngày nào cũng vậy, cụ lôi túi tiền
ra đếm vài chục lần rồi cũng không dưới chục lần, cụ chửi um lên, bỏ
ăn, thậm chí cuốn quần cuốn áo đòi ra khỏi nhà vì "nhà này toàn quân ăn cắp". Riết rồi không ai chịu nổi nữa, chúng tôi đành đưa cụ vào viện dưỡng lão".
Nỗi
sợ phải vào viện dưỡng lão còn có một lý do khác: Đó là nhân viên của
nhiều viện dưỡng lão thiếu khả năng chuyên môn, thiếu sự nhiệt tâm và
không được huấn luyện kỹ lưỡng, cộng với
sự cắt giảm tài trợ của chính quyền do thiếu hụt ngân quỹ dẫn đến số
người bị ngược đãi, bị bỏ mặc trên cả hai phương diện sinh lý lẫn tâm lý
càng ngày càng tăng, chưa kể có cụ còn bị bắt phải nín lặng, không được
phép than phiền, kêu cứu khi lên cơn đau dạ
dày hay đau khớp.
Cụ
ông Trần Văn Sinh, trước khi sang Mỹ là y tá ở Bệnh viện Bình
Dân,Sai-Gon là người già trên 65 tuổi. Số còn lại là từ 80 tuổi trở lên.
Cũng xin nói thêm là ở Orange County, các viện
dưỡng lão đều do người Mỹ làm chủ và điều hành. Nó thường được chia làm
hai khu chính là nội trú và bán trú cùng nhiều khu phụ. Khu nội trú
dành cho các cụ ở thường trực. Khu bán trú dành cho những bệnh nhân sau
khi điều trị ở bệnh viện nhưng không đủ tiền
để nằm lại vì viện phí rất cao, nên phải chuyển vào viện dưỡng lão để
nằm chờ, lúc bình phục họ sẽ về nhà.
Thường
thì nhân viên quản lý sắp xếp các khu theo sắc tộc, như khu dành cho
người da trắng, khu cho người Việt Nam, Hàn Quốc, Trung Quốc, Thái Lan
v.v... Nếu thiếu phòng, các cụ phải
nằm bất cứ khu nào còn trống. Chả thế mà cụ bà Lê Thị Lài, 67 tuổi, sau
hơn 2 tháng ở chung với khu người Mỹ da đen rồi lúc được chuyển sang
khu người Việt, cụ ngơ ngác như người tâm thần, hỏi gì cũng ú ớ. Nếu
người Việt vào đông, các cụ được nhà bếp nấu riêng
món ăn Việt nhưng chỉ vào buổi trưa và buổi tối, còn bữa sáng vẫn phải
ăn món ăn Mỹ. Hầu hết những trường hợp được đưa vào đây là do bệnh lý,
đòi hỏi phải có sự trợ giúp thường trực của nhân viên y tế cùng các
thiết bị mà chỉ các viện dưỡng lão mới có khả
năng cung cấp. Những người này thường mắc phải những bệnh gây mất năng
lực về thể chất lẫn tinh thần, hoặc họ yếu đến nỗi không thể di chuyển,
tự tắm rửa hay tự ăn uống được.
Trao
đổi với tôi, phóng viên Vince Gonzales thuộc Đài CBS, người đã làm
những phóng sự về vấn đề ngược đãi người già ở các viện dưỡng lão cho
biết: "Nhiều người trong số họ cần có sự
chăm sóc suốt đời vì họ không bao giờ có thể hồi phục để có thể tự chăm
sóc cho mình, chứ đừng nói là cho về nhà. Tương lai của họ một là sẽ
chết trong viện dưỡng lão, hai
là chuyển vào bệnh viện nếu bệnh nặng rồi chết ở đó và ba là bệnh viện trả về để chờ chết…".
3. Đã
đến bữa cơm chiều. Những cụ còn khỏe thì chậm chạp lê bước, hoặc tự
mình lăn xe xuống nhà
ăn. Yếu quá thì nằm trong phòng, chờ điều dưỡng mang thức ăn đến. Cô
Jenny Pham, một điều dưỡng người Việt ở đây, cho biết: "Viện có rất ít
điều dưỡng Việt Nam nên tụi em thường bị điều đi phục vụ toàn khu, chứ
không cứ gì khu người Việt". Theo luật riêng
của tiểu bang California, mỗi viện dưỡng lão phải có đủ nhân viên săn
sóc cho bệnh nhân, nhất là các dịch vụ khẩn cấp, mỗi bệnh nhân phải được
y tá săn sóc ít nhất 3 hoặc 2 tiếng mỗi ngày.
Jenny
Pham nói tiếp: "Khi có đoàn kiểm tra, viện dưỡng lão thuê mướn thêm
điều dưỡng cho đông đủ, đồng thời sắp xếp cứ 1 điều dưỡng chăm sóc cho
10 người theo luật định để che mắt. Khi
đoàn kiểm tra đi, mỗi đứa tụi em lại phải chăm sóc cho 19, 20 người…".
Tôi hỏi: "Mấy hôm nay, gia đình các cụ vào thăm có nhiều không?". Jenny
Pham đáp: "Cũng ít thôi, chủ yếu là các hội đoàn thiện nguyện, các tổ
chức tôn giáo. Em biết có 26 cụ từ ngày vào
đây, có cụ ở đã 5 năm nhưng chưa thấy ai đến thăm lần nào".
Tôi
hỏi: "Đêm giao thừa có tổ chức gì không?". Jenny Pham lắc đầu: "Dạ
không, mấy cụ còn khỏe, còn minh mẫn thì tụ họp nhau lại uống trà, nói
chuyện hồi xưa. Còn hầu hết đều nằm trên
giường. Nhiều cụ khi em hỏi ngày mai là mùng 1 tết rồi, biết không? Có cụ nhe răng cười, chẳng biết gì hết".
Tôi
ra về và lúc bước ngang phòng số 7, một đôi vợ chồng trẻ cùng hai đứa
con đang đứng cạnh một cụ già ngồi trên xe lăn. Người phụ nữ nói: "Chào
ông nội đi rồi về con". Ông cụ miệng
méo xệch: "Bay cho nó ở chơi thêm chút nữa, vừa mới vô mà". Anh con
trai đỡ lời: "Con đưa các cháu vào chúc tết ba, bây giờ dẫn tụi nó đi coi xiếc cá heo. Vé mua
rồi, sắp tới giờ diễn rồi…".
Dẫu
biết ở bầu thì tròn, ở ống thì dài, sống đâu theo đó, nhưng sao tôi vẫn
thấy nao lòng vì ở quê nhà giờ này, gia đình nào chắc cũng đang quây
quần, sum họp…
